Badanie lekarskie i wystawienie przez lekarza zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej jest rodzajem systemowej i bezpłatnej pomocy, zagwarantowanej przez państwo osobom doznającym przemocy domowej.
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej1 w art. 3 ust. 1 pkt 5 stanowi, że osobie doznającej przemocy domowej udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie m.in. badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie. W kolejnym przepisie (art. 3 ust. 2) zawarto delegację ustawową dla ministra właściwego do spraw zdrowia do określenia, w drodze rozporządzenia, wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej, z uwzględnieniem przydatności zaświadczenia dla ochrony prawnej osoby dotkniętej przemocą domową.
Stanowcza treść ww. przepisu ustawowego („udziela się bezpłatnej pomocy”) nie pozostawia wątpliwości, że obowiązkiem lekarza jest udzielenie takiej bezpłatnej pomocy w postaci badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie.
W chwili obecnej obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2023 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej2, które ustala wzór takiego zaświadczenia lekarskiego, stanowiący załącznik do rozporządzenia.
Zaświadczenie takie zawiera dane dotyczące osoby badanej, innych osób obecnych w trakcie jego wykonywania oraz nazwę świadczeniodawcy, który wystawia zaświadczenie. Wskazuje się też miejsce, datę i godzinę rozpoczęcia i zakończenia badania oraz wystawienia zaświadczenia. Najistotniejsze punkty zaświadczenia to:
- wywiad obejmujący okoliczności doznania uszkodzeń ciała, w szczególności miejsce, czas i sposób,
- badanie fizykalne obejmujące charakterystykę uszkodzeń ciała, w szczególności okolicę anatomiczną, rodzaj, liczbę, wielkość, kształt, przebieg, brzeg i barwę, a także ich wpływ na sprawność części ciała,
- odwzorowanie stwierdzonych uszkodzeń ciała osoby badanej na przedstawionym w formularzu schemacie,
- opinia o przyczynach i czasie doznania uszkodzeń ciała.
W zaświadczeniu zamieszcza się też informację o specjalizacji lekarza prowadzącego badanie, pieczątkę i czytelny podpis.
Podkreślić należy, że przeprowadzenie wywiadu, badania fizykalnego, odwzorowanie stwierdzonych uszkodzeń ciała na schemacie oraz przedstawienie krótkiej opinii o przyczynach i czasie doznania uszkodzeń ciała mieści się w zakresie kompetencji i uprawnień każdego lekarza bez względu na specjalizację lub jej brak. Nie ma również znaczenia rodzaj placówki medycznej, w której pracuje dany lekarz. Zaświadczenie takie może zatem wystawić każdy lekarz – zarówno przyjmujący w prywatnym gabinecie, jak i w publicznej placówce ochrony zdrowia.
Zgodnie bowiem z treścią art. 2 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty3 wykonywanie zawodu lekarza polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje (…) świadczeń zdrowotnych, w szczególności: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich.
Podsumowując, lekarz nie może odmówić przeprowadzenia badania i wystawienia zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej. Wydaje się nadto, że w razie powzięcia podejrzenia stosowania przemocy domowej, oprócz działań związanych z wszczęciem procedury „Niebieskie Karty” powinien udzielić osobie doznającej przemocy informacji o możliwości wystawienia ww. zaświadczenia lekarskiego.
We wspomnianej delegacji ustawowej dla ministra właściwego do spraw zdrowia do określenia, w drodze rozporządzenia, wzoru zaświadczenia lekarskiego wskazuje się na przydatność owego zaświadczenia dla ochrony prawnej osoby dotkniętej przemocą domową.
Zaświadczenie takie będzie zatem niezwykle istotnym dokumentem, umożliwiającym na dalszym etapie ustalenie stanu faktycznego przez uprawnione do tego organy, np. przez sąd lub prokuraturę, dla celów postępowania karnego, rodzinnego, czy też nawet cywilnego. Ma istotne znaczenie z punktu widzenia szybkiego zanikania śladów na ciele, co z kolei może skutkować brakiem możliwości dokonania oceny uszczerbku na zdrowiu przez biegłych lekarzy sądowych w zleconej obdukcji lekarskiej. Opierając się jednak na zaświadczeniu lekarskim, biegli będą mogli ustalić rodzaj, rozmiar, umiejscowienie obrażeń ciała osoby doznającej przemocy domowej, mechanizm zadania urazów, ewentualne sposoby ich powstania, w tym użyte narzędzia, o ile jest to możliwe do stwierdzenia po rodzaju obrażeń. Biegli będą mogli wypowiedzieć się, czy mogły one powstać w sposób, jaki podaje osoba doznająca przemocy, oraz także co do czasu ich powstania (przewidywanego). Biegli wskazują też, czy obrażenia stwierdzone u pokrzywdzonego powodują naruszenie czynności narządów ciała na okres trwający dłużej niż siedem dni, czy też stanowią ciężki uszczerbek na zdrowiu w rozumieniu art. 156 § 1 k.k.4, a jeżeli tak, to jaka jest jego postać.
Z uwagi na to, że do momentu wykonania obdukcji lekarskiej większość obrażeń zdąży już zaniknąć, tak istotne jest uprzednie wykonanie badania lekarskiego i uzyskanie przez osobę doznającą przemocy bezpłatnego zaświadczenia, na którego m.in. podstawie biegły opisze obrażenia i dokona wnioskowania na temat przyczyn ich powstania.
Zaświadczenie może też pomóc w natychmiastowym zatrzymaniu przemocy poprzez zastosowanie policyjnych środków izolacyjnych wobec osoby stosującej przemoc i zapewnieniu bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej. Uprawdopodobnienie bowiem zaistnienia przemocy, poprzez przedstawienie przez osobę doznającą przemocy zaświadczenia funkcjonariuszom Policji, może uruchomić natychmiastowe działanie w tym zakresie.
1 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1673).
2 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2023 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy domowej (Dz. U. poz. 1827).
3 Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1287 z późn. zm.).
4 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 383).