Osoby wykonujące zawód medyczny, a w szczególności lekarze, często mają kontakt z pacjentami zgłaszającymi się z różnego rodzaju obrażeniami ciała, bądź u których lekarz stwierdził obrażenia przy okazji badania pacjenta zgłaszającego się w innej sprawie.
Z uwagi na posiadaną wiedzę medyczną i kompetencje lekarz z reguły jest w stanie określić albo powziąć podejrzenie, że dane obrażenia (np. rany, blizny, podbiegnięcia krwawe, zadrapania, otarcia, złamania, opuchlizny) mogły powstać na skutek gwałtownych zdarzeń, z których część może stanowić przemoc.
Obowiązkiem lekarza jest w takich przypadkach, w ramach np. wywiadu, rozpytanie pacjenta i upewnienie się co do etiologii zaobserwowanych lub zgłaszanych obrażeń.
W razie powzięcia podejrzenia stosowania przemocy domowej wobec osoby badanej lekarz ma obowiązek wszcząć procedurę „Niebieskie Karty”.
Procedura „Niebieskie Karty” regulowania jest przepisami ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej1 oraz rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”2. Załącznikami do rozporządzenia są cztery rodzaje formularzy, tj. „Niebieska Karta – A”, „Niebieska Karta – B” „Niebieska Karta – C” i „Niebieska Karta – D”.
Procedura ta została opracowana w celu podejmowania interwencji w środowisku, w którym istnieje podejrzenie stosowania przemocy domowej, zaś podejmowanie interwencji, w tym wszczęcie procedury, nie wymaga zgody osoby doznającej przemocy domowej ani osoby stosującej przemoc domową.
Procedura obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez pracowników socjalnych, asystentów rodziny, policjantów, przedstawicieli Żandarmerii Wojskowej, nauczycieli, psychologów, pedagogów, terapeutów, lekarzy, pielęgniarki, ratowników medycznych, członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych w związku z uzasadnionym podejrzeniem stosowania przemocy domowej.
Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje poprzez wypełnienie przez ww. osoby formularza „Niebieska Karta – A” w przypadku powzięcia w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych podejrzenia stosowania przemocy wobec osób doznających przemocy domowej lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez świadka przemocy domowej.
Procedurę „Niebieskie Karty” wszczyna się w obecności osoby doznającej przemocy domowej, w sytuacji gdy np. lekarz podejrzewa, że osoba badana doznaje przemocy.
Należy pamiętać, że osoba wszczynająca procedurę (np. osoba wykonująca zawód medyczny) ma obowiązek podjęcia działań interwencyjnych mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej. Działania takie polegają m.in. na:
- zapobieżeniu zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby doznającej przemocy domowej, w tym informowaniu Policji lub Żandarmerii Wojskowej o okolicznościach uzasadniających zastosowanie odpowiednich środków izolacyjnych wobec osoby stosującej przemoc domową;
- udzieleniu osobie doznającej przemocy domowej pierwszej pomocy przedmedycznej lub zapewnieniu pomocy medycznej.
Oprócz działań interwencyjnych, w sytuacji podejrzenia popełnienia przestępstwa, należy zawiadomić o tym Policję lub prokuraturę. Obowiązek ten wynika zarówno z przepisów Kodeksu postępowania karnego, jak i z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej.
Po wypełnieniu formularza „Niebieska Karta – A” należy:
- wręczyć osobie doznającej przemocy formularz „Niebieska Karta – B”, który zawiera pouczenia dla osoby doznającej przemocy domowej;
- bezzwłocznie, lecz nie później niż w ciągu 5 dni roboczych, przekazać formularz „Niebieska Karta – A” do zespołu interdyscyplinarnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby doznającej przemocy;
- kopię formularza „Niebieska Karta – A” pozostawić u wszczynającego procedurę.
Zespół interdyscyplinarny po otrzymaniu oryginału formularza „Niebieska Karta – A” w ciągu 3 dni roboczych powołuje grupę diagnostyczno-pomocową, w której skład obligatoryjnie wchodzą przedstawiciel Policji i pracownik socjalny. W ciągu 5 dni roboczych od otrzymania formularza „Niebieska Karta – A” grupa diagnostyczno-pomocowa odbywa pierwsze posiedzenie, w którym biorą udział wszystkie osoby powołane w skład grupy diagnostyczno-pomocowej przez zespół interdyscyplinarny. W skład grupy może zostać włączony lekarz wszczynający procedurę.
Następnie grupa diagnostyczno-pomocowa spotyka się z osobą doznającą przemocy domowej i opracowuje indywidualny plan pomocy stanowiący część formularza „Niebieska Karta – C”.
Grupa diagnostyczno-pomocowa spotyka się również z osobą stosującą przemoc, zobowiązując tę osobę do podjęcia działań mających na celu zmianę jej postępowania. W trakcie spotkania wypełnia się formularz „Niebieska Karta – D”. Grupa diagnostyczno-pomocowa ma prawo złożyć wniosek do zespołu interdyscyplinarnego o skierowanie osoby stosującej przemoc domową do programu korekcyjno-edukacyjnego lub psychologiczno-terapeutycznego.
Ważne jest także i to, że wobec osoby stosującej przemoc domową, równolegle do działań realizowanych przez grupę, mogą zostać zastosowane policyjne środki izolacyjne w postaci:
- nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, zwanego dalej „nakazem”, lub zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, zwanego dalej „zakazem”;
- zakazu zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą na wyrażoną w metrach odległość (zwanego dalej „zakazem zbliżania”);
- zakazu kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą (zwanego dalej „zakazem kontaktowania”);
- zakazu wstępu i przebywania na terenie szkoły, placówki oświatowo-wychowawczej, opiekuńczej, artystycznej, obiektu sportowego lub miejsca pracy, jeżeli osoba dotknięta przemocą w rodzinie uczęszcza do tych placówek lub w nich przebywa (zwanego dalej „zakazem wstępu”).
Środki te stosowane są na okres do 14 dni, z możliwością ich przedłużenia przez sąd cywilny.
Jeżeli w trakcie realizacji procedury „Niebieskie Karty” dojdzie do kolejnego aktu przemocy, dokumentuje się ten fakt poprzez wypełnienie formularza „Niebieska Karta – A” lub „Niebieska Karta – C” w zakresie niezbędnym do udokumentowania nowego zdarzenia.
Zakończenie procedury „Niebieskie Karty” przez grupę diagnostyczno-pomocową następuje w dwóch przypadkach:
1. gdy ustanie przemoc domowa i będzie można powziąć uzasadnione przypuszczenie, że zaprzestano dalszego stosowania przemocy domowej;
2. gdy nastąpi rozstrzygnięcie o braku zasadności podejmowania działań.
Po zakończeniu procedury „Niebieskie Karty” prowadzi się działania monitorujące wobec osób objętych uprzednio procedurą „Niebieskie Karty” przez okres 9 miesięcy. W ramach monitoringu członkowie grupy diagnostyczno-pomocowej składają wizyty sprawdzające stan bezpieczeństwa tych osób, organizują poradnictwo oraz udzielają wsparcia osobom uprzednio objętym procedurą. Częstotliwość i rodzaj podejmowanych działań każdorazowo określa grupa diagnostyczno-pomocowa.
Podsumowując, procedura „Niebieskie Karty” została opracowana w celu zatrzymania dalszego stosowania przemocy domowej oraz zapewnienia osobie doznającej przemocy odpowiedniej pomocy i wsparcia, zaś wobec osoby stosującej przemoc oddziaływań powstrzymujących ją od takich zachowań.
| Niezwykle istotne jest to, aby przedstawiciele zawodów medycznych częściej podejmowali działania wszczynające procedurę. Ze gromadzonych danych statystycznych wynika, że rocznie wszczynają oni procedurę jedynie w 2% przypadków. |
W 2023 r. były to 1902 przypadki na 88 818 wszczętych procedur.
1 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1673), zwana dalej: „ustawą o przeciwdziałaniu przemocy domowej”.
2 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz. U. poz. 1870).
Informacje o Autorze artykułu:
Michał Lewoc – sędzia Sądu Rejonowego w Legnicy, doktor nauk prawnych. Przez wiele lat pełnił funkcję Naczelnika Wydziału ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Departamencie Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości. Współtwórca systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Certyfikowany specjalista z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Członek Zespołu Monitorującego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie I i II kadencji. Członek Rady ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie przy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych poprzedniej kadencji. Członek Rady ds. Pokrzywdzonych Przestępstwem przy byłym Ministrze Sprawiedliwości. Autor ponad 30 artykułów, wykładowca i prelegent na ponad 100 szkoleniach, konferencjach i seminariach z obszaru przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W 2017 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Łódzkim z wyróżnioną pracą doktorską pt. „Kryminologiczna ocena orzecznictwa sądowego w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie”. W chwili obecnej orzeka w Sądzie Rejonowym w Legnicy w Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.