Wprowadzenie
Przemoc domowa jest jednym z najpoważniejszych problemów społecznych na świecie. Jej skutki dotykają zarówno jednostek, jak i całych społeczeństw. Różnorodne formy przemocy – fizyczna, psychiczna, seksualna czy ekonomiczna – mogą wystąpić niezależnie od płci, wieku czy statusu społeczno-ekonomicznego.
Skala tego zjawiska w Polsce, krajach Unii Europejskiej oraz Stanach Zjednoczonych jest jedynie szacowana, a dane statystyczne są niepełne. Wynika to z niewystarczającego raportowania przypadków rozpoznania i podejrzenia przemocy domowej w sprawozdaniach tworzonych w systemach ochrony zdrowia.
Tymczasem szacowane koszty przemocy domowej dla systemu opieki zdrowotnej są ogromne – zarówno w wymiarze finansowym (leczenie, diagnostyka), jak i niematerialnym (pogorszenie jakości życia, przewlekłe schorzenia, brak rozpoznania).
Skala zjawiska przemocy domowej
Polska
Z danych Komendy Głównej Policji [1] wynika, że w 2024 roku w funkcjonariusze wypełnili 59 174 formularze „Niebieska Karta – A”. Zgodnie z informacjami zawartymi w tych formularzach przemocy domowej doświadczyło 50 638 kobiet, 10 559 mężczyzn oraz 25 723 małoletnich.
Unia Europejska
Rozpowszechnienie przemocy domowej jest również niepokojącym problemem w krajach Unii Europejskiej Dane Eurostatu z 2023 roku [2] pokazują, że:
- 31% kobiet w wieku 18–74 lat (ok. 50 milionów) doświadczyło przemocy fizycznej (w tym gróźb) lub przemocy seksualnej w dorosłym życiu; Wśród kobiet w wieku 18–29 lat ten odsetek wynosi 35%, w porównaniu do 24% w grupie wiekowej 65–74 lat.
- w 2021 roku 19% kobiet, które kiedykolwiek miały partnera, doświadczyło przemocy fizycznej (w tym gróźb) lub przemocy seksualnej ze strony swojego partnera.
- jeśli uwzględnić również przemoc psychologiczną, to 32% kobiet miało w swoim życiu przemocowego partnera.
Najwyższe wskaźniki przemocy psychicznej odnotowano w krajach takich jak Węgry (52,1%), Finlandia (50,2%), Słowacja (48,9%), a najniższe zarejestrowano w Polsce (19%), Bułgarii (19,4%) i Czarnogórze (19,7%).
Jeśli chodzi o przemoc fizyczną, najwyższe odsetki zanotowano w Rumunii (23,8%), na Węgrzech (22,0%), Cyprze (18,2%), natomiast najniższe wartości wystąpiły w Czarnogórze (4,5%), Kosowie (5,1%) i w Czechach (5,8%). Według danych Eurostatu w Polsce ten wskaźnik wynosi 7,0%.
Stany Zjednoczone
Przemoc domowa jest istotnym problemem zdrowotnym w Stanach Zjednoczonych – każdego roku dotyka ponad 10 milionów ludzi [3].
Statystyki dotyczące przemocy domowej, szczególnie przemocy ze strony partnera intymnego pokazują, że najczęściej ofiarami są kobiety. Jednak mężczyźni również jej doświadczają – odsetek wynosi prawie 15% wszystkich zgłoszonych przypadków przemocy wobec partnerów.
Rocznie przemoc domowa w Stanach Zjednoczonych odpowiada za ponad 1500 zgonów. Mimo skali problemu rocznie tylko 25% przypadków napaści fizycznej wobec kobiet jest zgłaszanych na Policję.
Szacuje się, że każdego roku ok. 10 000 dzieci jest bezpośrednio narażonych na przemoc domową lub jest jej świadkami wobec członków rodziny.
Koszty przemocy domowej dla systemów ochrony zdrowia
Polska
Rozpoznanie medyczne przemocy w systemie ochrony zdrowia może być odnotowane za pomocą kodu T74 w klasyfikacji ICD-10. Kod ten oznacza kategorię nazwaną „zespoły maltretowania” i obejmuje jako podkategorie różne formy przemocy.
Dane NFZ za rok 2024 [4] wskazują, że kod ten pojawił się w raportowanej dokumentacji medycznej Polsce tylko 391 razy, wśród łącznej liczby ponad 63 milionów postawionych w tym czasie rozpoznań, co stanowi zaledwie 0,0006%. Tak niski odsetek uniemożliwia rzeczywistą ocenę skali zjawiska na podstawie danych medycznych.
Przemoc domowa może ukrywać się pod innymi rozpoznaniami, zarówno dotyczącymi skutków urazów (doznanych obrażeń ciała), jak też zaburzeniami emocjonalnymi. Rozpoznanie z kodem F45 (zaburzenia psychosomatyczne) zostało w 2024 roku odnotowane 24 405 razy. W tej liczbie duży odsetek może odpowiadać skutkom różnych form przemocy.
W wielu przypadkach za brakiem odpowiedniego rozpoznania(a co za tym stoi raportowania) stoją kwestie formalne – wpisanie przemocy jako diagnozy nie wpływa na rozliczenie leczenia z płatnikiem. Często jednak przyczyna leży w braku identyfikacji przemocy jako źródła problemów zdrowotnych.
Brak rozpoznań przemocy w danych statystycznych NFZ oznacza też brak możliwości oszacowania kosztów tego zjawiska, które muszą być wyliczane pośrednio.
Mierzalne koszty przemocy domowej dla polskiego systemu ochrony zdrowia obejmują wydatki na leczenie fizycznych obrażeń, terapię psychologiczną i hospitalizacje. Niemierzalne koszty obejmują utratę produktywności zawodowej, degradację życia rodzinnego oraz zaburzenia rozwoju dzieci.
W praktyce pacjenci doznający przemocy domowej, a szczególnie dzieci, przyjmowani są często z różnorodnymi objawami. Prowadzi to do serii procedur diagnostycznych, badań laboratoryjnych i obrazowych. Zanim u pacjenta zostanie rozpoznana przemoc lub pojawi się podejrzenie jej występowania, może on przez wiele miesięcy przechodzić liczne często niepotrzebne badania. Takie procedury są kosztowne i obciążają zarówno system ochrony zdrowia, jak i samych pacjentów.
Według raportu (Nie)widzialne koszty przemocy domowej w Polsce opracowanego przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie (SGH) oraz Niebieską Linię Instytutu Psychologii Zdrowia szacowane koszty, jakie ponoszą osoby doświadczające przemocy i ich rodziny w ciągu dwóch lat od zgłoszenia do instytucji zewnętrznych, mogą wynosić od ok. 17 tys. zł do około 188 tys. W analizie uwzględniono zarówno wydatki z pieniędzy publicznych, jak i prywatnych. [5].
Unia Europejska
W krajach Unii Europejskiej rocznie koszty związane z przemocą domową oszacowano na około 175 miliardów euro (z czego 87% dotyczy kobiet) [6]. Do kosztów mierzalnych należą m.in. opieka medyczna, interwencje policyjne oraz pomoc socjalna. Niemierzalne koszty obejmują w największym stopniu psychologiczną traumę osób doznających przemocy domowej, pogorszenie jakości życia oraz długotrwały wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne.
Stany Zjednoczone
Według badań CDC (Centers for Disease Control and Prevention) przemoc domowa w USA kosztuje rocznie ok. 8,3 miliarda dolarów [7]. Wlicza się w to leczenie medyczne, spadek produktywności oraz koszty sądowe. Niemierzalne koszty obejmują traumę emocjonalną, wpływ na dzieci oraz zwiększone ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych u osób doznających przemocy domowej.
Konsekwencje przemocy domowej dla zdrowia publicznego
Przemoc domowa generuje zarówno długofalowe, jak i natychmiastowe zagrożenia dla zdrowia publicznego, obciążając osoby doświadczające przemocy oraz system opieki zdrowotnej. Skutki mają charakter fizyczny, psychiczny społeczny i ekonomiczny.
Osoby doświadczające przemocy domowej często doświadczają obrażeń ciała – od siniaków, złamań, urazów głowy, poprzez poważne trwałe uszczerbki na zdrowiu, aż po zgon. Przemoc domowa jest też jednym z najważniejszych czynników ryzyka rozwoju zaburzeń psychicznych: depresji, lęków, PTSD (zespół stresu pourazowego), zaburzeń snu czy uzależnień. Osoby doświadczające przemocy często cierpią na przewlekły stres, mają obniżone poczucie własnej wartości, trudności w nawiązywaniu relacji i podlegają wykluczeniu społecznemu.
Przemoc domowa to poważne obciążenie dla zdrowia publicznego. Generuje zarówno bezpośrednie koszty – takie jak leczenie urazów, hospitalizację, interwencje kryzysowe – jak i pośrednie, m.in długoterminową opiekę psychiatryczną, absencje w pracy czy koszty zabezpieczenia społecznego.
Jej skutki nie ograniczają się do osób bezpośrednio poszkodowanych. Przemoc w rodzinie negatywnie wpływa także na rozwój dzieci – nawet jeśli same jej bezpośrednio nie doznają. Dzieci te częściej mają trudności w nauce, zmagają się z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania oraz doświadczają chorób psychosomatycznych [8].
Przemoc domowa jest nie tylko zagrożeniem indywidualnym, lecz także społecznym. Prowadzi do rozpadu rodzin, wykluczenia społecznego, pogorszenia wyników edukacyjnych dzieci oraz wzrostu ryzyka zachowań patologicznych. Jest także jednym z czynników utrwalających ubóstwo i nierówności społeczne.
Obciążenie ekonomiczne związane z przemocą domową nie ograniczają się wyłącznie do kosztach bezpośredniej opieki zdrowotnej. To także długofalowe konsekwencje, które obejmują wydatki wynikające z absencji w pracy, konieczności korzystania z pomocy społecznej, a także nakłady na edukację i reintegrację społeczną osób dotkniętych przemocą. Często pomijane są również koszty związane z opieką nad dziećmi, które są nie tylko świadkami, lecz także często osobami doświadczającymi przemocy. Te doświadczenia prowadzą często do powielania destrukcyjnych wzorców w dorosłym życiu.
Rola pracowników ochrony zdrowia w zapobieganiu przemocy domowej
Placówki podstawowej opieki zdrowotnej oraz szpitale są często pierwszym miejscem kontaktu dla osób doznających przemocy domowej. Pracownicy ochrony zdrowia zgłaszają, że rozpoznanie i udzielenie właściwej pomocy wymaga nie tylko wiedzy medycznej, lecz także kompetencji z zakresu psychologii oraz prawa.
Pracownicy ochrony zdrowia mają nie tylko prawo, lecz także obowiązek reagowania w sytuacji, kiedy w związku wykonywaniem czynności służbowych lub zawodowych powezmą podejrzenie przemocy domowej. W takich przypadkach mogą wszcząć procedurę Niebieska Karta, która uruchamia działania diagnostyczne i pomocowe, angażując różnych specjalistów pracujących z członkami rodziny. Pracownik ochrony zdrowia może i powinien współpracować z grupą diagnostyczno-pomocową, powołaną przez Zespół Interdyscyplinarny (do spraw przeciwdziałania przemocy domowej).
Podsumowanie
Przemoc domowa jest jednym z głównych zagrożeń dla zdrowia publicznego, zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Skutki tego zjawiska są wielowymiarowe – wpływają na zdrowie fizyczne i psychiczne osób dotkniętych przemocą, pogarszają ich sytuację ekonomiczną, a także obciążają całe społeczeństwa. Aby skutecznie przeciwdziałać przemocy domowej, konieczne jest zwiększenie świadomości społecznej, wsparcie dla osób doznających przemocy domowej, wdrażanie programów korekcyjno-edukacyjnych i psychologiczno-terapeutycznych dla osób stosujących przemoc domową, a także edukacja pracowników sektora medycznego w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej. Potrzebne są również zmiany systemowe i konsekwentna polityka publiczna na poziomie globalnym.
Należy pamiętać o tym, że skutki przemocy domowej mogą dotyczyć kilku pokoleń w danej rodzinie i dotykać również jej członków, nawet jeśli sami nie doznawali jej w sposób bezpośredni.
Źródła
- Komenda Główna Policji. (2023). Przemoc domowa – dane od 2023 roku [dostępne online: https://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-domowa/50867,Przemoc-domowa-dane-od-2023-roku.html].
- Eurostat. (2023). Gender based violence in the EU.[dostępne online: https://ec.europa.eu/eurostat/web/gender-based-violence/database].
- Huff, A., & Burrell, D. N. (2023). Domestic violence is a significant public health and a health administration issue in the U.S. International Journal of Health Systems and Translational Medicine. 3(1). [dostępne online: https://www.igi-global.com/article/domestic-violence-is-a-significant-public-health-and-a-health-administration-issue-in-the-us/315298].
- Centrum e-Zdrowie. (2024). Dane Narodowego Funduszu Zdrowia dotyczące rozpoznań w roku 2024. [dostępne online: https://ezdrowie.gov.pl/portal/home/badania-i-dane].
- Grabowska I., Dyszyńska-Przystał K., Felczak J. i wsp. (2025). (Nie)widzialne koszty przemocy domowej w Polsce Szkoła Główna Handlowa, Warszawa. [dostępne online: https://niebieskalinia.info/raport-niewidzialne-koszty-przemocy-domowej-w-polsce/].
- European Institute for Gender Equality. (2021). The costs of gender-based violence in the European Union. [dostępne online: https://eige.europa.eu/].
- Centers for Disease Control and Prevention. (2021). Intimate partner violence: Economic burden and health impact. (badania nad kosztami przemocy domowej). [dostępne online: https://www.cdc.gov/intimate-partner-violence/about/index.html].
- Chotkowska K. (2022). Doświadczanie przemocy w dzieciństwie – skutki w życiu dorosłym Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 21(1). [dostępne online: https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/827/675].
Informacje o Autorze artykułu:
Piotr Hartmann – lekarz, specjalista pediatrii, ekspert medyczny w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej. Kierownik Pionu Zachowawczego Klinicznego Oddziału Pediatrii w Szpitalu im. Dzieci Warszawy w Dziekanowie Leśnym Koordynator Standardów Ochrony Małoletnich w Szpitalu im Dzieci Warszawy w Dziekanowie Leśnym Sekretarz Zarządu Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego i Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Zastępca Przewodniczącej Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy Domowej dla Dzielnicy Bielany m.st. Warszawy (przez 10 lat był Przewodniczącym Zespołu).