Pomoc dla osób doznających przemocy domowej powinna być udzielana najbliżej ich miejsca zamieszkania. Placówki, które działają stosunkowo blisko, dają gwarancję, że osoba, która doznaje przemocy, będzie bardziej gotowa skorzystać z ich oferty, niż gdyby miała dojeżdżać kilkanaście czy kilkadziesiąt kilometrów. Dlatego konieczne jest, aby przedstawiciele służb i instytucji działających na terenie gminy/miasta posiadali wiedzę na temat placówek pomocowych, które działają w danym środowisku lokalnym.
Ustawodawca w art. 3 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej wskazał m.in., że „Osobie dotkniętej przemocą domową udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie:
- poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego;
- interwencji kryzysowej i wsparcia; (…)
- zapewnienia osobie doznającej przemocy domowej bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla osób doznających przemocy domowej; (…)”.
Tym samym ustawodawca zarówno wskazał formy pomocy, jak i wymienił szczególne miejsce, w którym ta pomoc może być udzielana.
Specjalistyczne ośrodki wsparcia dla osób doznających przemocy domowej to placówki, które oferują całodobową kompleksową i bezpłatną pomoc osobom doznającym przemocy domowej i realizują zadania w zakresie interwencyjnym, terapeutyczno-wspomagającym oraz bytowym. Osoby doznające przemocy domowej mogą tam uzyskać schronienie przez okres 3 miesięcy z możliwością przedłużenia. Mogą też skorzystać z konsultacji psychologicznych, pedagogicznych i socjalnych, a także z pomocy terapeutycznej, medycznej i prawnej. Specjalistyczne ośrodki wsparcia są finansowane z budżetu państwa. Jedyny problem, jaki wiąże się z tymi placówkami, to ich ograniczona dostępność – w całym kraju jest ich zaledwie 38.
Ośrodki pomocy społecznej – znajdują się w każdym mieście i w każdej gminie. Osoba, która się tam zgłosi, uzyska wsparcie w sprawach socjalnych, bytowych i prawnych. W większych miastach w strukturach ośrodka znajdziemy: dział ds. przeciwdziałania przemocy domowej/ dział wsparcia ds. przeciwdziałania przemocy domowej/zespół ds. przemocy domowej itp. Przy ośrodku pomocy społecznej umocowany jest także zespół interdyscyplinarny, opisany w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej.
Poza ośrodkami pomocy społecznej najbardziej liczne (ok. 1,5 tys. placówek) są punkty informacyjno-konsultacyjne (dla członków rodzin z problemem alkoholowym i przemocy, dla osób doznających przemocy domowej itp.). Ich zadaniem jest udzielanie informacji, wsparcia i doraźnej pomocy. Z założenia nie oferują długoterminowej terapii, ale zatrudniają specjalistów z różnych dziedzin, którzy kilka razy w miesiącu udzielają porad psychologicznych, prawnych, pedagogiczno-wychowawczych itp.
Powiatowe centra pomocy rodzinie – na szczeblu powiatu zajmują się realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej, wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, a także rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych. Zapewniają pomoc prawną, socjalną, terapeutyczną. Udzielają też informacji na temat instytucji lokalnie działających w zakresie pomocy rodzinom z problemami.
Ośrodki interwencji kryzysowej – i ich oferta nie jest skierowana ściśle do osób doznających przemocy domowej. Placówki te udzielają wsparcia osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej, również w sytuacjach kryzysowych takich jak przemoc, utrata bliskiej osoby czy inne traumatyczne przeżycia. Oferują różnorodne formy pomocy, w tym wsparcie psychologiczne, socjalne, prawne, a w niektórych przypadkach również schronienie.
Okręgowe ośrodki i lokalne punkty działające w ramach Sieci Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem – oferują także osobom doznającym przemocy domowej profesjonalną, kompleksową i bezpłatną pomoc prawną, psychologiczną, psychoterapeutyczną i materialną.
Organizacje pozarządowe specjalizujące się w przeciwdziałaniu przemocy domowej –jedne mają rozbudowaną, specjalistyczną ofertę pomocy, która dostępna jest na poziomie ogólnopolskim, inne zaś koncentrują się na zapewnieniu pomocy mieszkańcom terenu (miasta/gminy), na którym działają. Oferta pomocowa organizacji pozarządowych wiąże się często z ich specjalizacją (jedne specjalizują się w pomaganiu dzieciom, inne – osobom dorosłym, a jeszcze inne są gotowe pomagać rodzinie i pracują ze wszystkimi jej członkami).
Gminna/miejska komisja rozwiązywania problemów alkoholowych–działa w każdej gminie. Podejmuje działania wobec osoby z problemem alkoholowym, motywuje do podjęcia leczenia odwykowego, a także na mocy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi uruchamia procedurę sądowego zobowiązania do leczenia odwykowego.
Ogólnopolskie Pogotowie dla Osób Doznających Przemocy Domowej „Niebieska Linia” – działa na zlecenie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Prowadzi m.in. całodobowy i bezpłatny telefon dla osób doznających przemocy domowej: 800 12 00 02. Dyżurują w nim specjaliści w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej, którzy udzielają wsparcia, pomocy psychologicznej, prawnej, a także informują o placówkach pomocowych działających najbliżej miejsca zamieszkania osoby dzwoniącej. W Pogotowiu „Niebieska Linia” działa także poradnia mailowa (niebieskalinia@niebieskalinia.info), poradnia WhatsApp (udziela się tu także konsultacji osobom głuchym posługującym się językiem migowym – PJM), czat, a w sytuacji podejrzenia zagrożenia zdrowia lub życia osoby, która doznaje przemocy domowej, uruchamiane są interwencje, polegające między innymi na powiadomieniu lokalnych służb i instytucji. Więcej informacji o ofercie Pogotowia „Niebieska Linia” jest na stronie internetowej www.niebieskalinia.info.
Lekarz powinien mieć wiedzę na temat miejsc pomocy dla osób doznających przemocy domowej działających na danym terenie. Chodzi nie tylko o rodzaj i adres placówki, ale także – choćby na poziomie ogólnym – o ofertę (w jakich godzinach działa, jakiego rodzaju pomocy udziela itp.). Byłoby pożądane, aby kierować pacjentów doznających przemocy domowej do konkretnych osób (imię i nazwisko, zawód – np. prawnik, psycholog, pełniona funkcja). Skierowanie osoby, która decyduje się zatrzymać przemoc i zmienić swoje życie, do konkretnego specjalisty daje większą szansę na to, że zdecyduje ona udać się po pomoc, niż gdy zostanie ona skierowana do placówki lub instytucji.
Dobrze jest mieć w gabinecie ulotkę dla pacjentów, w której znajdować się będą informacje o lokalnych miejscach pomocy dla osób doznających przemocy domowej.
Informacje o Autorze artykułu:
Sylwester Lewandowski – Członek Rady ds. Przeciwdziałania Przemocy Domowej Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Pedagog. Autor publikacji poświęconych przeciwdziałaniu przemocy domowej oraz rozwiązywaniu problemów uzależnień w społecznościach lokalnych. Policjant w stanie spoczynku – wieloletni policyjny koordynator procedury „Niebieskie Karty”. Wykładowca uczelni wyższej. Inicjator i współautor projektów socjalnych ukierunkowanych na poprawę bezpieczeństwa rodzin, a w szczególności dzieci w rodzinach problemowych. Absolwent Studium Przeciwdziałania Przemocy Domowej Stowarzyszenia „Niebieska Linia” w Warszawie. Członek Zespołu Interdyscyplinarnego w Grudziądzu. Trener programu korekcyjno – edukacyjnego dla osób stosujących przemoc.