Procedura „Niebieskie Karty” zostaje wszczęta, gdy pojawia się podejrzenie stosowania przemocy domowej. To osoba zobowiązana do wszczęcia procedury samodzielnie ocenia, czy zachodzi takie podejrzenie. Przepisy nie wymagają zgody osób objętych procedurą „Niebieskie Karty”, aby taką procedurę wszcząć oraz prowadzić. Również ich sprzeciw nie ma wpływu na podjęcie działań. Zgodnie z przepisami wszczęcie procedury musi nastąpić w obecności osoby doznającej przemocy, jeżeli jest ona osobą pełnoletnią. W przypadku dzieci ich obecność w trakcie wszczynania procedury nie jest wymagana.
Przedstawiony powyżej stan prawny nie oznacza jednak, że sprzeciw osoby doznającej przemocy wobec wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” jest bez znaczenia. Prawo bowiem nie nakłada na osoby objęte tą procedurą obowiązku uczestniczenia w niej. Nawet jeśli zatem zostanie uruchomiona procedura „Niebieskie Karty” wbrew woli osoby doznającej przemocy, nie rodzi to po stronie tej osoby obowiązku uczestniczenia w takiej procedurze. Jest to jej prawo, z którego nie musi skorzystać. Zadaniem lekarza, który wszczyna procedurę „Niebieskie Karty” mimo sprzeciwu osoby doznającej przemocy, jest zatem poinformowanie o obowiązkach wynikających z roli osoby wszczynającej procedurę oraz o prawach osoby objętej procedurą.
Osoby doznające przemocy domowej mogą się obawiać wszczęcia procedury z wielu różnych powodów. Najczęściej obawy wynikają z lęku przed reakcją osoby stosującej przemoc na wszczęcie procedury lub ze wstydu związanego z ujawnieniem sytuacji rodzinnej. Źródłem obaw mogą być również rozpowszechnione mity dotyczące samej procedury „Niebieskie Karty”, np. przekonanie, że nie przynosi ona realnej pomocy albo że otoczenie uwierzy sprawcy, a nie osobie doznającej przemocy. Dokładne wyjaśnienie, na czym polega procedura, oraz jednoczesne zwrócenie się do policji z wnioskiem o zastosowanie środków ochrony (takich jak: zakaz zbliżania się, zakaz kontaktowania się, nakaz opuszczenia miejsca zamieszkania, zakaz przebywania w określonych miejscach) może przekonać osobę doznająca przemocy do udziału w procedurze. Nawet jeśli mimo to osoba doznająca przemocy nadal nie wyrazi zgody, należy pamiętać, że procedura „Niebieskie Karty” obejmuje również działania skierowane do osoby stosującej przemoc. Może to zatem prowadzić do powstrzymania przemocy lub uruchomienia dalszych procedur chroniących osoby doznające przemocy – choć bez udziału osoby doznającej przemocy będzie to znacznie utrudnione.
Wszczynając procedurę „Niebieskie Karty”, warto części przewidzianej na dodatkowe informacje, krótko odnotować sprzeciw osoby doznającej przemocy wobec wszczęcia procedury. Taka informacja może być istotna dla osób powołanych do grupy diagnostyczno-pomocowej.
Lekarze oraz przedstawiciele innych zawodów medycznych mogą mieć kontakt z osobami doznającymi przemocy w różnych sytuacjach, w których stan zdrowia tych osób jest ciężki. Może się wówczas zdarzyć, że wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” nie będzie możliwe. Zgodnie z § 2 ust. 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” stan zdrowia jest jedną z okoliczności, które pozwalają przesunąć w czasie moment wszczęcia procedury. Stan zdrowia pacjenta w tym wypadku powinien być rozumiany szeroko i obejmować zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne. Skutki przemocy domowej mogą bowiem tak silnie oddziaływać na osobę doznająca przemocy, że jej kondycja psychiczna może chwilowo uniemożliwiać podjęcie działań. W takiej sytuacji – jeśli sprzeciw osoby idzie w parze ze złym stanem zdrowia – możliwe jest czasowe odstąpienie od wszczęcia procedury. Należy ją jednak uruchomić niezwłocznie po ustaniu przyczyny, która to uniemożliwiała.
Należy zawsze pamiętać, że celem wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” nie jest dopełnienie formalności ani realizacja obowiązku nałożonego przez prawo. Głównym celem jest ochrona dobra osoby doznającej przemocy domowej.
To właśnie dobro tej osoby powinno być kluczowym kryterium przy podejmowaniu decyzji o wszczęciu procedury – należy ocenić, czy w danym momencie osoba pokrzywdzona będzie chroniona, czy jej stan zdrowia pozwala na udział w procedurze oraz czy będzie nadal korzystała z udzielonej jej wcześniej pomocy. Zaufanie do instytucji świadczących pomoc medyczną, psychologiczną, prawną jest dla osób doznających przemocy podstawą korzystania z tej pomocy. Wszczynanie procedury „Niebieskie Karty” wbrew woli osoby pokrzywdzonej jest zatem newralgicznym momentem, który może to zaufanie znacząco nadwyrężyć. Dlatego należy unikać wszelkich zachowań lub wypowiedzi, które mogłyby zostać odebrane przez osobę doznająca przemocy jako przedkładanie przepisów i procedur nad dobro osoby doznającej przemocy.
Informacje o Autorze artykułu:
Grzegorz Wrona- doktor nauk prawnych, specjalizujący się w przeciwdziałaniu przemocy domowej i analizie przepisów dotyczących przemocy w rodzinie. Adwokat oraz certyfikowany specjalista i superwizor z zakresu przeciwdziałania przemocy domowej. Członek Komitetu Rady Europy ds. Przeciwdziałania i Zwalczania Przemocy Wobec Kobiet i Przemocy Domowej (GREVIO) oraz Rady ds. Przeciwdziałania Przemocy Domowej przy dyrektorze Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Autor komentarzy do Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej oraz przepisów dotyczących procedury „Niebieskie Karty”.
Wykształcenie:
Doktor nauk prawnych – Uniwersytet Warszawski; rozprawa pt. „Konflikt a przemoc. Zastosowanie art. 207 KK w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”. Ukończył aplikację sądową, zdał egzamin sędziowski, a następnie adwokacki. Certyfikowany specjalista oraz superwizor z zakresu przeciwdziałania przemocy domowej.
Doświadczenie:
Pełnił funkcję p.o. Dyrektora ds. Społecznych i Prawa Administracyjnego w Biurze Rzecznika Praw Dziecka. Konsultant Warszawskiego Ośrodka Interwencji Kryzysowej oraz superwizor osób pracujących w obszarze przeciwdziałania przemocy domowej w dzielnicach Warszawy (Wola, Bielany, Ursynów). Aktywnie działa na szczeblu krajowym i międzynarodowym w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i ochrony praw ofiar przemocy.