Procedura „Niebieskie Karty” ma na celu podjęcie interwencji w sytuacji podejrzenia przemocy domowej, nawet bez konieczności zgody osoby doznającej przemocy domowej ani osoby stosującej przemoc domową.
Przebieg i zasady realizacji procedury opisane są w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej1 oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”2.
Procedura obejmuje działania m.in. pracowników socjalnych, policjantów, nauczycieli, psychologów, terapeutów, lekarzy, pielęgniarek, ratowników medycznych, asystentów rodziny, członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych i rozpoczyna się poprzez wypełnienie przez jedną z ww. osób formularza „Niebieska Karta – A”, w sytuacji gdy w toku czynności zawodowych pojawi się uzasadnione podejrzenie przemocy domowej. Formularz ten jest załącznikiem do wspomnianego powyżej rozporządzenia Rady Ministrów.
Procedurę wszczyna się w obecności osoby doznającej przemocy, np. podczas badania lekarskiego, gdy pojawi się podejrzenie zastosowania takiej przemocy.
Przepisy rozporządzenia wskazują, że osoba wszczynająca procedurę, w tym przypadku np. lekarz, dokonuje wstępnej diagnozy sytuacji w związku z zaistnieniem uzasadnionego podejrzenia stosowania przemocy domowej i przeprowadza rozmowę z osobą doznającą przemocy domowej. Podejrzenie to może wynikać np. z zaobserwowanych śladów na ciele, obrażeń, które mogą wskazywać na stosowanie przemocy. Rozmowę z osobą badaną, np. przy okazji przeprowadzanego wywiadu lekarskiego, przeprowadza się w warunkach gwarantujących swobodę wypowiedzi, poszanowanie godności oraz zapewniających bezpieczeństwo. Osobie doznającej przemocy domowej należy przekazywać informacje w prostym, przejrzystym i przystępnym dla niej języku, z uwzględnieniem stanu i okoliczności, które mogą mieć wpływ na zdolność rozumienia i bycie rozumianym.
Wydaje się, że kolejność przeprowadzonych działań przez lekarza, w razie powzięcia podejrzenia stosowania przemocy, powinna najpierw objąć rozmowę z osobą doznającą przemocy w ramach wywiadu, natomiast gdyby podejrzenie to nasunęło się już w trakcie badania po wywiadzie – uzupełnienie go następnie o kwestie dotyczące wyjaśnienia pochodzenia lub przyczyn powstałych obrażeń.
W razie uznania przez lekarza, że podejrzenie stosowania przemocy jest uzasadnione, powinien on wypełnić w obecności osoby doznającej przemocy formularz „Niebieska Karta – A”. Najistotniejsze znaczenie będzie miała (oprócz danych osoby doznającej przemocy domowej i ewentualnie osoby stosującej taką przemoc) część IV, dotycząca rodzaju stosowanej przemocy. Istotne jest także udzielenie odpowiedzi (Tak/Nie) w części V na pytanie: „Czy osoba doznająca przemocy domowej odniosła uszkodzenia ciała?”.
Nadto ważne będzie odnotowanie informacji w części XII, dotyczącej podejmowanych działań interwencyjnych wobec osoby doznającej przemocy domowej, a w szczególności, czy udzielono pomocy ambulatoryjnej, przyjęto na leczenie szpitalne, wydano zaświadczenie o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała, ewentualnie czy poinformowano sąd rodzinny (w przypadku dziecka) i czy przekazano osobie doznającej przemoc domową formularz „Niebieska Karta – B”, który zawiera pouczenia dla osoby doznającej przemocy domowej.
W sytuacji konieczności opisania stanu zdrowia osób objętych procedurą należy umieścić odpowiednie dane w części końcowej formularza w punkcie XIII, oznaczonym jako „Inne informacje”, z uwagi na fakt, że nowy formularz nie zawiera już odrębnej części przeznaczonej dla przedstawicieli ochrony zdrowia. Istotne jest także i to, że w ramach procedury istnieje prawna możliwość przetwarzania informacji o stanie zdrowia oraz nałogach zarówno osoby doznającej przemocy domowej, jak i stosującej przemoc domową. Wobec powyższego lekarz nie powinien mieć obaw co do ewentualnego ujawnienia tajemnicy lekarskiej.
Warto zaopatrzyć się w wydrukowane formularze „Niebieska Karta – A” albo jako pliki do wypełnienia w programie komputerowym, aby w razie potrzeby móc sprawnie je wypełnić. Formularze „Niebieska Karta – B” należy wydrukować, aby móc wręczyć egzemplarz osobie doznającej przemocy domowej. Aktualne formularze są dostępne w sieci: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001870.
Należy pamiętać, że osoba wszczynająca procedurę (np. osoba wykonująca zawód medyczny) ma obowiązek podjęcia działań interwencyjnych mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej. Działania takie polegają m.in. na:
1) zapobieżeniu zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby doznającej przemocy domowej, w tym informowaniu Policji lub Żandarmerii Wojskowej o okolicznościach uzasadniających zastosowanie odpowiednich środków izolacyjnych wobec osoby stosującej przemoc domową;
2) udzieleniu osobie doznającej przemocy domowej pierwszej pomocy przedmedycznej lub zapewnieniu pomocy medycznej.
Po wypełnieniu formularza „Niebieska Karta – A” należy:
- wręczyć osobie doznającej przemocy formularz „Niebieska Karta – B”, który zawiera pouczenia dla osoby doznającej przemocy domowej;
- bezzwłocznie, lecz nie później niż w ciągu 5 dni roboczych, przekazać formularz „Niebieska Karta – A” do zespołu interdyscyplinarnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby doznającej przemocy;
- kopię formularza „Niebieska Karta – A” pozostawić osobie, która wypełniła formularz.
Sposób doręczenia formularza „Niebieska Karta – A” do zespołu interdyscyplinarnego, jak i miejsce przechowywania jego kopii będzie uzależnione od struktury podmiotu wykonującego działalność leczniczą i przyjętych zasad obiegu dokumentów. Inaczej będzie się to odbywało w prywatnym gabinecie medycznym, w ramach prowadzenia działalności gospodarczej, a inaczej w dużej placówce, np. szpitalu, czy też przychodni. Warto jednak uprzednio zapoznać się ze sposobem obiegu takich dokumentów w danym podmiocie leczniczym, z uwagi na nałożone ustawą terminy.
Siedzibą zespołu interdyscyplinarnego, do której należy przesłać formularz „Niebieska Karta – A”, będzie najczęściej miejscowy ośrodek pomocy społecznej właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby doznającej przemocy. Obsługę organizacyjno-techniczną i finansową zespołu interdyscyplinarnego zapewnia bowiem ośrodek pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych – centrum usług społecznych. Dlatego też wypełniony formularz należy bezzwłocznie przekazać (za pośrednictwem administracji podmiotu leczniczego – pocztą, czy też osobiście) pod taki adres, który uprzednio warto sprawdzić w internecie.
Zespół interdyscyplinarny po otrzymaniu oryginału formularza „Niebieska Karta – A” w ciągu 3 dni roboczych powołuje grupę diagnostyczno-pomocową, w której skład obligatoryjnie wchodzą przedstawiciel policji i pracownik socjalny. W ciągu 5 dni roboczych od otrzymania formularza „Niebieska Karta – A” grupa diagnostyczno-pomocowa odbywa pierwsze posiedzenie.
Podsumowując, procedura „Niebieskie Karty” została opracowana w celu zatrzymania dalszego stosowania przemocy domowej, zaś wypełniony formularz „Niebieska Karta – A” należy przesłać w terminie 5 dni roboczych do właściwego miejscowo zespołu interdyscyplinarnego przy ośrodku pomocy społecznej albo centrum usług społecznych.
1 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1673), zwana dalej: „ustawą o przeciwdziałaniu przemocy domowej”.
2 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz. U. poz. 1870).
Informacje o Autorze artykułu:
Michał Lewoc – sędzia Sądu Rejonowego w Legnicy, doktor nauk prawnych. Przez wiele lat pełnił funkcję Naczelnika Wydziału ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Departamencie Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości. Współtwórca systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Certyfikowany specjalista z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Członek Zespołu Monitorującego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie I i II kadencji. Członek Rady ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie przy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych poprzedniej kadencji. Członek Rady ds. Pokrzywdzonych Przestępstwem przy byłym Ministrze Sprawiedliwości. Autor ponad 30 artykułów, wykładowca i prelegent na ponad 100 szkoleniach, konferencjach i seminariach z obszaru przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W 2017 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Łódzkim z wyróżnioną pracą doktorską pt. „Kryminologiczna ocena orzecznictwa sądowego w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie”. W chwili obecnej orzeka w Sądzie Rejonowym w Legnicy w Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.